Şeyh Bizin (Şêx Bizin ve Xewand) Kürtlerinin yerleşim yerleri:

      17. yüzyıldan sonra mevcut bilgi durumuna göre yer Güney Kürtçe imlasında Bezeynî'nin dili yakın zamana kadar dilbilimde kör bir noktaydı ve tarihi kadar bilinmiyordu. Bezeynî'nin gramerine ilişkin ilk eskizler Mahmûd Lewendî ve Mehmet Özkök'ten gelmektedir. Bezeynî'ye ilk dilsel erişimi bu eserin müellifi üstlenmiştir; Türkiye ve Almanya'da yapılan saha araştırmasının bir parçası olarak kapsamlı dil verileri toplanmıştır. Bezeynî'nin fonolojik ve morfolojik özelliklerin yanı sıra arkaik özelliklere de sahip olduğu ortaya çıktı ve bu da Kürtçe'nin dilbilimsel-tarihsel gelişimine yeni bir ışık tutabilir. tüm. Bu eserde kabile ve yer adlarının imlâsı ilgili kaynaklardan alınmıştır. Ayrıca ortaçağ coğrafyacılarının isimleri Almanca telaffuzlarına göre ve yaygın olarak bilinen kısaltmalarda verilmiştir. 'Bezeynî' adı çeşitli tarihi ve modern kaynaklarda çeşitli şekillerde geçmektedir. Bunun tarihsel olarak daha yakın tarihli bir nedeni, Arapça ve Osmanlı Arap alfabesinin farklı yorumlanmasının yanı sıra, transkripsiyona tabi tutulan isimlerin ilgili çeviri dillerine uyarlanmasıdır.

      9. yüzyıldan 13. yüzyılda Bezeynî adı çok farklı biçimlerde tercüme edilmiştir, örneğin: Bâzandjân , Bázinján/Bázíjánn. İlk olarak İsfahan'dan Germanşah'a ve daha sonra İran'a göç sırasında (bugün: (bugün: Irak) Bezeynî'nin aşiret konfederasyonunun bazı bölümleri şah veya şeyh unvanını "baş" anlamında kullanmış görünüyor; Böylece onlara Schahbaz veya Schahbazen olarak atıfta bulunuldu ve bu şekilde - Yeni İran mensubiyeti eki -î ile - Schahbazî veya Schahbazenî vb. İsim oldular, hem Şah veya Şeyh unvanıyla hem de onsuz. O zamandan beri Şêx Bizinî adı Bezeynî'den daha yaygın hale geldi. Ancak bu bir öz adlandırma değil, yabancı bir adlandırmadır. Osmanlı belgelerinde Şeyhbizini, Şeyhbuzûnî, Şeyhboyân/Şeyhbozan adı da eki ile Şeyhbizin-li/Şeyhbizin- olarak gelir.

    1100 Yılı civarında Yāqut al-Hamawī ar-Rūmī (1179 tarihinde Bezeynî-Kürtler, diğer dört Kürt kabilesiyle birlikte, İslami yayılmadan önce ve sonra (7-8. yüzyıllar) Fars'ta ve daha sonra İsfahan'da (bugün: İran)da ikamet ettiler. Buna karşılık, Bezeynî aşiretleri Osmanlı belgelerinde çok daha sonra, yani Çaldıran Savaşı'ndan (1514) kısa bir süre sonra, yani Jazirat İbn Ömer bölgesinde (bugün: Suriye-Irak-Sınır bölgesi) geçmektedir. Âmâ aynı zamanda Kirman Şah’ta (bugünkü İran) ve Ermenistan'da da Bezeynî'nin izlerine rastlıyoruz. Bölgeye göre Baban, Gûran, Kalhur, Schuwan, Milli, Zilan vb. gibi farklı konfederasyon isimleri altında ortaya çıkarlar. Bezeynî boylarının Orta Anadolu'da, Karadeniz ve Marmara Denizi'nde yerleşmesi uzun zaman almıştır.Kendilerini Tanımlama:

   Bezeynîler kendilerini Kürt ve Kirmanç olarak tanımlarlar. Dillerine Kirmancekî derler. Burada, başka bir Kürt dilinin, yani Kirmanckî'nin (konuşanlar tarafından Zazakî dilinin kendi kendini adlandırması olarak dil atamasıyla çarpıcı benzerliğine dikkat edin. Bu nedenle Bezeynîler, kendi dillerini diğer Kürt dillerinden ayırmak için Kirmanckî’nin yanı sıra Kirmancekîman ('bizim Kirmancî'miz') veya zwanî îme    ('bizim dilimiz') dil sıfatını da kullanırlar. Orta Anadolu'da ise Bezeynî adı Şêx Bizinî, Şêx Bizaynî, Şağuzenî ve Şawzenî şeklinde özel ad olarak da kullanılmaktadır. Haymana'daki (İç Anadolu) aşiret büyüklerinden birine göre o zamanki adı Şêx Bazanî idi. Sakarya'da (Marmara sahili) Şahzenî ve Şahzendî kullanımda, Sinop ve Çorum'da (Karadeniz sahili) Şahuzenî ve Şahuzendî özel adlarıdır. Görüşülen Bezeynî bilginlerine göre Şêx Bizinî terimi yakın zamana kadar tüm Bezeynî boyları arasında bilinmiyordu. Muhbirler, Şêx Bizinî'nin ancak kitle iletişim araçları aracılığıyla yayılabileceğini varsayıyorlar. Coğrafi Dağılım Türkiye'deki Bezeynî Kürtleri geleneksel olarak aşağıdaki bölgelerde ikamet etmektedir: Orta Anadolu'da: Ankara İli (Haymana İlçesi: 30'dan fazla köyde; Polatlı İlçesi),Altındağ, Bala İlçeleri Karaman İli, Konya İli (Kulu İlçesi), Kırşehir İli (İlçe) Mecidiye) ve Yozgat İli (Bozok İlçesi). Adana İli Ceyhan İlçesi, Kütahya,Yozgat,Karaman.

     Karadeniz Kıyısında: Sinop İli (Boyabat İlçesi), Amasya İli Merzifon İlçesi, Artvin, Çankırı, Çorum, Kastamonu, Samsun, Gümüşhane, Tokat ve Trabzon illeri. Marmara Sahili: Sakarya İli (Adapazarı İlçesi), Bolu İli. Doğu ve Güneydoğu Anadolu'da: Adıyaman İli (Kahta İlçesi), Kars İli (Çıldır İlçesi), Van İli (Erciş İlçesi), Urfa İli(Siverek İlçesi), Erzurum ve Diyarbakır İli, Bağlar, Lice İlçeleri Elazığ İli Palu İlçesi. Ağrı İli, Haneğin, Kerkük, Bahdinan, Kirmanşah, Beyza, Horasan ,Rakka, Suriye, İsrail. Bugünün Bezeynî Kürtlerinin atalarıyla, 7. yüzyıldaki İslami yayılmadan önce, o zamanlar Fars Eyaleti olan tarihi İran bölgesinde karşılaşıyoruz. Ancak İzadı, bugünkü Kürt Bazayni ve Bâzi aşiretlerinin izini, Azerbaycan'ın Savalan Dağı'nda Belikân aşiretinin birlikte yaşadığı tarihi Badh (ya da Bâdh) aşiretine kadar sürer. Fars'ta günümüz Bezeynî Kürtleri, Bâzanjân veya Bâzangân (aynı zamanda Shahriar olarak da bilinir) olarak adlandırılır.

       Fars'ın Araplar tarafından fethinden sonra, Bezeynî Kürtleri diğer 4 Kürt aşireti ile birlikte yaşadılar. Ciloya, Lawalican, Divan, Kariyan. Bu ilçelerin her biri köy ve kasabalardan oluşmaktaydı, toplamda yaklaşık 100.000 hane. Kürtlere, kervanlara eşlik etmeleri ve yolları korumaları için birlikler verildi. Kürt kuvvetleri, Sasani ordusunun en önemli parçalarından birini oluşturdu ve İslami yayılmanın sonuna kadar destekledi. Ancak, bununla ilgili raporlar tek tip değil. Balkhía göre, Kürt kuvvetleri İran'ın İslami fethi sırasında Fars'ta zaten yok edilmişti. ise 500.000 Kürt'ün böyle bir imhasının gerçekçi olmadığına dikkat çekiyor; daha ziyade, bu Kürt aşiretlerinin büyük bir bölümünün İran aşiretleriyle karıştığından ve bu süreçte eski Kürt kimliklerini yitirdiğinden şüpheleniyorlar; ama yok olmadılar.

       Ancak ortaçağ coğrafyacıları ve tarihçileri tarafından sağlanan bilgiler, Bâzangân kabilesinin (Bezeynî'nin öncüsü, 13. yüzyıla kadar Fars'ta ikamet etmeye devam ettiğini ve aynı zamanda bir Kürt kabilesi olarak tanındığını göstermektedir. Kabilenin bazı bölümleri, Buyid yönetimi sırasında Adud altında göç etti. İsfahan'ın komşu bölgesine; bu hala Bāzinjān yerel adındaki Bezeynî'nin izlerini gösterir. Ve sadece Fars bölgesinde değil, çok sayıda kanıt bulunur. Bezeynî. Kirmanşah'ın daha kuzeybatı bölgesinde (tarihi İran'da da), Bezeynîler, Gûran'ın Baziani alt kabilesi, Salas kabile konfederasyonu altındaki Bâzânî kabilesi ve Kalhor kabile topluluğunda Şahbazi olarak onaylanmıştır. Kalhor'un tüm kabile topluluğunun bile muhtemelen aslen İsfahan'dan gelen Şahbazi adlı bir kabileden türediği söylenir.Şahbazi’nin Kalhor topluluğunu oluşturan klanın bir birlikteliği olduğu söylenir.Bezeynî'nin tarihi yerleşim alanı İran'dan (Fars, İsfahan, Kirmanşah) (bugünkü) Irak'a kadar uzanır. Burada Besnan aşireti Musul'da Ezidilerin çoğunluğunun yaşadığı bölgelerde ve muhtemelen Suriye'de de görülmektedir. Musul’da Biciân aşiretinin Bezunlu olduğu da belgelenmiştir. Bu aşiret adlarının, Bardarasch'ta (Musul) Ashair Al Sab'aa ('Yedi Kabile') aşiret birliği içinde yaşayan günümüz Shekh-Bezeni(aynı zamanda Shaikh Bizaini) kabilesiyle aynı olduğu varsayılabilir. Bu kabileler kendilerine Gûran diyorlar. Ayrıca Ḵaneqin'de Şayḵ-bazini, Erbil-Kerkük bölgesinde Basayni veya Shayh Bazayni, Kerkük'ün kuzeyindeki Bazayni (Shuwan konfederasyonunda), Kerkük'te Şeyh Bezeini (Baban konfederasyonunda) ve Şeyh Bizini aşiret isimleri için kanıtlar vardır. Kerkük/Musul Edmonds yerel kaynaklara dayanarak bu kabilenin (burada: Shaikh Bizaini) muhtemelen 18. yüzyılın başlarında yaşadığını belirtmektedir.

         Yirminci yüzyılın sonlarında Kerkük'ün kuzey doğusunda Irak'a yerleşmiş, Hulvan Nehri'nin Qasr-i Şirin ve Khanaqin yolunda Dartang darbandını geçtiği Tak-i Girra Geçidi civarında İran ana yolunun kuzeyindeki Rijab bölgesinden geldi.Başka bir bağlantı hattı var. İran, Irak ve Türkiye bölgeleri arasında: Türkiye'de yaşayan ve Bezeynî'nin alt boyları olarak anılan Tapan, Palanî (veya Palanganî), Xewend (veya Hewedanî) ve Lêranî gibi kabileler belgelenmiştir. Osmanlı belgelerinde bunlar şunlardır: Livā Mardin'in çeşitli bölgelerinde Milli aşiret konfederasyonunda ve Şeyhbizini aşiretinin (1521-23) bir alt aşiretinde Tabanlu aşireti (1518-19 ve 1530); Livā Āmid'da Pālānī sūku (1530) kabilesi; Pālāni in Ḵāneqin(bugün: Irak); Hevānlu (1530) Livā Çirmük de (bugün: Diyarbakır'ın bir ilçesi); Horâsân'ın kuzeyindeki Hevadân (bugün: İran); Larīnī, Kermanşah'taki (bugün: İran) Kalhor kabile topluluğunda Ankara'da Tabanlı; ve Ankara'daki Şeyhbizinli'nin alt aşiretleri olarak Hevadanlı ve Leranlı. Bezeynî Kürtlerinin bugünkü Türkiye'ye göçünün farklı dönemlerde gerçekleşmiş olması muhtemeldir. Göç yolu muhtemelen Shahrazor (bugün: İran-Irak sınır bölgesi) ve Jazirat Ibn 'Umar (bugün: Suriye-Irak-Türkiye sınır bölgesi) üzerinden gidiyordu. Osmanlı İmparatorluğu'nun göçebe iskân politikası nedeniyle, Bezeynî Kürtlerinin bir kısmı Elazığ üzerinden Elazığ ve Malatya üzerinden Orta Anadolu'ya, ayrıca kış ve yaz kamplarına yerleştirildi.

         18. yüzyılın sonlarında olmuştur. Ankara, Kırşehir, Nevşehir, Çorum, Konya, Sivas ve Yozgat'ta yazlık ve kışlık kampları olan Şeyh Bezenli aşiretinin bir kısmı Haymana'dan nakledilmiştir. 1790 civarında Düzce ve Yozgat'a Üskübü. 1886'da Düzce ovasında tanıştığı yaşlı bir Kürt, atalarının 150 yıl önce buraya göç ettiğini belirtiyor. Dil örneklerinden hareketle aslında Bezeynî-Kürtçe olduğu doğrulanabilir. 1889: 89-90. 70 Cezirat İbn Ömer bölgesi için aşağıdaki kabile isimleri verilmiştir: Livā Mardin'de Şeyh Bezdeni (1518-19); Şah Pıstı (1521-23 ve 1540-41, yukarıya bakınız: Tabanlu) Livā Mardin ve Livā Āmid'de ve ayrıca Bolin (o zamanki Livā Āmid bölgesi); Mardin'de Şāh Bastı/Şāh Basdı (1530); Livā Āmid ve Livā Kemah'te Şeyh Bizini (1530); Livā Siverek'in o zamanki Oşun semtindeki Şeyhbizini (1530); ve Bizanî (1608-1752) o zamanki Suruç İlçesinde. Báziān kabilesi Kazan'da (Palu/Elazığ) da bulunabilir, bu da muhtemelen Baziani kabilesi (Kermanşah'taki Gûran kabilesinin bir alt kabilesi, ile akrabadır. Ayrıca, Erzurum ve Tortum’da aşiret adı Şeyh Bezeini görülür; Bazayni adı Erzurum'un doğusunda, Ağrı'nın kuzeyinde, Çorum'un kuzeybatısında, Kırşehir'in batısında ve kuzeybatısında yer alır. 80'e kadar; ve nihayet Bayasıd/Ağrı'da (Silanlu veya Zîlan aşiret konfederasyonu içinde) Şeyh-Bizini adıyla karşılaşırız. Kolenati ayrıca Ermenistan'daki Şeyh-Bisanli kabilesi hakkında da bilgi veriyor. Diğer birçok bağlantının hala doğrulanması gerekiyor; Bezeynî ismi ile Bécian/Biciân (Erzurum'da), Bician (Şehrazûr’da), Bāsyān (Şehrazûr'da), Pasyān (Amid'de), Basyān/Pasyān/Basyan (in. Mardin/ Savur) vb. Avrupa dillerine yapılan tercümeler sırasında Bezeynî Kürtleri ile ilgili isimlerin çeşitliliği yeniden artmıştır. Bu aynı zamanda Şerefname'nin Fransızca çevirisinde de geçerlidir: Djézîré-ï-ibnOmar bölgesindeki kabile adı Şeyhbizini. Ayrıca iki olası transkripsiyon daha verir: Şeyhbizini ve Bézény.Hartmann da kabile adını Şeyhbizini olarak yazar. Hartmann ayrıca başka transkripsiyon seçenekleri de sunar, ancak Arap alfabesinde; kabile isimlerinin harf çevirisi şöyledir: Şyx bzyny kabile Mardin ve Bisni Hartmann'dan alınmıştır. Mardin'den bir tüccardan alınmıştır, Şerefname'nin Almanca tercümesinde kabile adını Şeyh Bezeni olarak yazarken bu kabileyi Cüdî Dağları'ndaki Kürt aşiretleri arasında Besni ismiyle listeler. burada Bezeynî'nin kendi adını verdiği yayı listeler: Mazgert'te (bugün: Dersîm'in bir mahallesi) Şeyhbazan aşiret adı belgelenmiştir. Ancak bu, Haymana'da yukarıda bahsedilen aşiret büyüklerini doğrular: Orta Anadolu'da Şêx Bazanî, Şêx Bizinî, Şêx Bizaynî, Şağuzenî ve Şawzenî de öz tanımlama olarak çok iyi kullanılmıştır. Dilsel durum: dilin korunması, dil değişikliği Öncelikle belirtmek gerekir ki, Bezeynî Kürtlerinin yaşadığı ülkelerin hiçbirinde dilsel duruma ilişkin herhangi bir belge bulunmamaktadır. 1960'lar, Türkiye için önce orta ve batı Türkiye'nin büyük şehirlerine ve daha sonra da Avrupa'ya ekonomik göç dönemini işaret ediyor; Danimarka ve Fransa'nın yanı sıra özellikle Almanca konuşulan ülkelerde Türkiye'den gelen işçiler arasında çok sayıda Bezeynî de var. Türkiye'de münhasıran Türkçe okul eğitimine ve yoğun iç ve dış göçe rağmen, Bezeynî, 1960'lara kadar Bezeynî'nin çoğunluğu için baskın dildi. Türkiye'de televizyon ve radyo sayesinde özellikle 1970'lerden itibaren küçük kasabalara doğru Türkçe kullanımı giderek arttı. 1980 askeri darbesinden sonra Türkiye'de azınlık dillerinin yasaklanması ve müteakip ekonomik liberalleşme, Türk olmayan nüfusun hızlı dilsel ve kültürel asimilasyonuna yol açtı. Bunda medyanın ve özellikle sözde 'pembe diziler'in (Pembe Diziler) rolü büyük. Türkçe giderek günlük hayata egemen oldu ve aynı zamanda ebeveynler ve çocuklar arasındaki eğitim dili haline geldi. Sonuç olarak, Bezeynî esas olarak kırsal alanlarda varlığını sürdürdü ve burada yalnızca daha eski olanlardan ayırt edildi 72 kuşaktır (ebeveynler ve büyükanne ve büyükbabalar) ve yalnızca en yakın aile çevresinde konuşulmuştur. Tıpkı Türkiye'de olduğu gibi, Irak ve İran'daki Bezeynî Kürtlerinin dilsel durumlarına dair resmi bir bilgi yok. Edmonds yerel bilgileri takiben Şeyh Bizaini aşiretinin -Sêgirdkan ve Ömer Gumbud (Irak) köyleri dışında- Bezeynî Kürtçesini bırakıp Kurdî'yi (yani Soranî Kürtçesini) benimsediğini belirtir. Ancak bu, Bezeynî için geçerlidir. (Musul bölgesi, yok. Bezeyn'i bugüne kadar korumuşlardır. Çeşitli Kürt dilleri (Kurmancî, Soranî, Bezeynî vb.) karşılıklı olarak yalnızca sınırlı ölçüde anlaşılır veya hiç anlaşılmaz; dahası, Türkiye'den Kürtçe konuşanların çoğu akıcı bir şekilde Türkçe bilmektedir Bezeynî-Kürtleri, Orta ve Güney İran'ın çeşitli bölgelerinde, daha sonra Irak'ta ve Cezire İbn Ömer (bugünkü Suriye-Irak-Türkiye sınır bölgesi) bölgesinde yüzyıllarca yaşamışlardır. . Bu dile de yansımıştır: Çok sayıda Part ve Orta Farsça özelliğin yanı sıra Bezeynî-Kürtçe, Güney Kürtçe ile Gûranî/Hawramî, Zazakî/Dimilkî, Soranî ve Kurmancî ile benzerlikler göstermektedir. Ayrıca Bezeynî'nin bir takım dil özellikleri de vardır. Dilbilimsel açıdan bakıldığında, Bezeynî mevcut bilgi düzeyine göre bağımsız bir Kürt dilini temsil etmektedir Özet Bezeynî Kürtlerinin tarihi, tarihsel göçlerle başlayan ve son zamanlarda Avrupa'ya göçlerle devam eden bir sürekli göç tarihidir. Bezeynî isminin birçok farklı varyantı tarihi göç yollarına dair zengin ipuçları vermektedir. Ad çeşitleri üç ana biçimde özetlenebilir: Ad, ek bir başlık olmaksızın yalnızca ana gövdeyi belirtir (örneğin, Bâzanjân veya Bâzangân: Fars ve İsfahan/İran'da); • isim, ana kabilenin parçalarını belirtir ve Şah unvanını içerir (örneğin, Shahbazî veya Shahbazenî gibi: İran'da, Fars ve İsfahan dışında) veya ad, ana kabilenin parçalarını belirtir ve Şeyh unvanını içerir (örneğin, Şeyh Bazayni: Irak'ta). Formların çeşitliliğine ilişkin bu genel bakış, her şeyden önce, bilimsel olarak pek tanınmayan bu popülasyonun izlerinin aranmasına olanak sağladığı ölçüde önemlidir. Ve gerçekten de, üç ana biçim, 16. yüzyıl kadar erken bir tarihte Osmanlı belgelerinde görülebilir. Ana aşiretin parçaları, günümüz Türkiye'sinde, örneğin bugünün kendi tanımlarıyla tanınabilir: Karadeniz ve Marmara Denizi bölgelerinde olmasa da, ana aşiretin Şah unvanına sahip alt aşiretleri ve bölümleri görünmektedir. Orta Anadolu'da yaygın olan aşiret isimleri olmak Şêx Bizinî'yi kabul etmek. Bezeynî, Avrupa'daki Kürt diasporasında (özellikle Almanca konuşulan ülkelerde) bugün hala kullanılmaktadır, ancak daha çok ikincil dil olarak kullanılmaktadır. Türkçe ve ilgili resmi dil (çoğunlukla: Almanca) tarafından giderek daha fazla öne çıkıyor. Sadece Avrupa'daki durumu değil, Türkiye'deki mevcut azınlık politikası da Bezeynî-Kürtçe'nin gelecek nesillere aktarılmasını zorlaştırmaktadır. Bu toplum dilbilimsel ve sosyolojiktik durumun bir sonucu olarak Bezeynî-Kürtçe, yok olma tehlikesiyle karşı karşıya olan bir dil olarak sınıflandırılmalıdır. Bu nedenle Bezeynî, günümüz Türkiye'sinde çoğunlukla varlığını sürdürememiştir, ancak Türk diasporasında varlığını sürdürmüştür. Bezeynî'nin dilsel özelliklerinin sistemleştirilmesi, bir bütün olarak Kürtçenin dilsel-tarihsel gelişmelerine yeni bir ışık tutabilir ve Kürt dilleri üzerine birçok ve zengin bakış açısıyla araştırmaları genişletebilir.

1: Osmanlı’da Konargöçer Olarak Hangi Sancaklarda Bulunduğu

1.1 Ankara Sancağı   (Perrot, 2000). Lindbergh ve Svanberg ise konu ile ilgili yaptıkları çalışmalarda, Perrot‟un Ģu notlarına yer verirler; “18. Yüzyılın sonlarına doğru, Kürt aşiretlerinin Haymana yöresindeki dağlarda ortaya çıktıkları görülmektedir. Reşvan, Cihanbeyli ve şehbizini aşiret federasyonlarına mensup Kürtler, Osmanlı yetkililerinin saldırıları karşısında, Batı ‟ya göç etmek zorunda kalmışlar, diğer yandan yayılarak sürülerine otlayacak yer aramışlardır. Kürt aşiretlerinin gelişine ilişkin kesin bir tarih saptamak güçtür ancak Konya yöresindeki Kürtlerin adı daha 1767 yılında anılıyor. Fransız coğrafyacısı Perrot, 1850‟lerde Haymanalılarla mülakat yaptığında, yöre insanları orada birkaç kuşaktır bulunduklarını ifade etmiştir. 19. yüzyıl boyunca başka Kürt aşiretlerinin Doğudan gelişi devam etmiştir. Yetkililerin bu göçmen aşiretler üzerindeki denetimleri çok azdır. Osmanlı yönetimine entegre edilmeleri ancak 1880 yıllarında sağlanmış ve bu aşiretler Sultan’a haraç vermeye başlamışlardır” (Aktaran Alakom, 2007, s. 24). Aşiretin ismi Yerleşim Bölgeleri Bağlı Olduğu Topluluk şeyhbızınlı 19 Haymana, Ankara, Rakka, Konar-Göçer Ekrad (Kürt) Diyarbakır, Erzurum, Palu, Taifesi 18 Eski Ankara Vilayet Salnamelerinde ve Kamus‟ul Alam ‟da (1888) Haymana yöresi için “şeyhbızınlı Nahiyesi” tabiri kullanılmaktadır (Uçak, 1986, s. 151). Bu durum şeyhbizeyni aşiretin yöre üzerindeki hâkimiyetinin ne boyutta olduğunu göstermektedir.

1.2 Musul Sancağı Birinci dünya savaşı sıralarında İngilizler tarafından kaleme alınan bir belgede, şeyhbizinların Musul ve Zaxo yörelerinde de varlık gösterdiği ortaya çıkmıştı. Bu belgede yer alan bilgiler özetle şu şekildedir; “Şeyhbizin aşireti, Musul’a yakın Zaxo’dan yaklaşık 100 yıl öncesi Molla Abbas ve Hacı Hamza Kardeşlerin öncülüğünde gelip, Zap nehrinin her iki yakasında kurdukları köylerde, ikamet ederler. Şeyhbizin ailesinden az sayıda da olsa, halen Zaxo ve Erbil’de yaşayan insanlar vardır. Dinleri, Sünni Şafii’dir. Dilleri, Güney-Kurmancidir (Sorani). Aşiret Zap nehrinin iki yakasında, 50 civarında köyde ikamet ediyor” 1

1.3 Palu Sancağı 19.Yüzyılda şeyhbizinli (şeyhbozanlı) aşireti, imam Muhammed El-Bakır ve Zeyn-el Abidin ve şeyh Selahaddin sülalesinden olup, Ankara sancağına iskân ettirilmişlerdir Kütahya, Şam, İskilip şeyhbizini Haymana, İskilip, Geyve, Ekrad Taifesi Kütahya, Palu, Mardin, Rakka, Ankara, Diyarbakır Erzurum. Saha çalışmalarına konu olan iki büyük Kürt aşireti hakkında şunları yazar: şeyhbizeyni Kürtleri ise, yerleşim tarihlerini 1800-1810 olarak belirtirler. Ulaşılan en eski belge, Ahmet Refik’in yayınladığı 244 nolu belge olup, 1776‟dan kalmadır. Bu belgede Karaca Kürtlerinin de adı mevcuttur. Osmanlı ile Safeviler arsında çıkan gerginlik, tüm Kürt coğrafyasında olduğu gibi, bu bölgeyi de etkiler. Bir kısım kaynaklar da, şeyhbizeyni aşiretinin bu tarihlerde, Anadolu’nun içlerine yerleştirildiklerini belirtir. Bu dönemde şeyhbiziniler, Osmanlı ve Safevi çekişmesinden etkilenerek, 1514 tarihinde reisleri şeyh Hüseyin önderliğinde, kalabalık bir şekilde Ankara’ya gelir, özellikle de Haymana civarına yerleşirler (Uçak, 1986, s. 151). Literatürde, şeyhbizeyni aşiretinin bu bölgeye yerleşme tarihinde olduğu gibi, yerleşme biçimi ile ilgili de ciddi tartışmalar vardır. Öyle ki bir kısım araştırmalar, aşiretin Haymana’ya gelişini, Osmanlı’nın bir “mükâfatı” olarak görürken, diğer bir kısım araştırmalar, zorunlu bir şekilde aşiretin bölgeye iskân ettirildiği görüşünü benimser. Haymana’ya göçü, Osmanlı’nın Şeyhbizini aşiretine yönelik bir mükâfatı olarak gören anlatı şu şekildedir: şah İsmail’in Şii Safevi devletinin yönetimini ele geçirmesi ve yayılmacı politikası kapsamında, Bazan bölgesini işgal etmesi üzerine, Şafiilik mezhebine mensup şeyhbizeyniler‟de rahatsızlık baş gösterir. Bunun üzerine Aşiret, nispeten güvenli gördüğü Doğu ve Güneydoğu Anadolu topraklarına göç eder. Osmanlı yönetimini bu dönemlerde devralan Yavuz Sultan Selim, İdris-i Bitlisi ‟yi ikna eder ve bölgede Safevilere karşı Sünni Kürtlerin desteğini arkasına alır. Destek veren Kürt aşiretleri içerisinde, şeyhbiziniler de vardır. Aldığı destekle, Çaldıran Savaşı’nı kazanan Selim, kendisine destek veren aşiretler adına şecere düzenler ve bu şecereye sahip olanların Osmanlı’nın has tebaaları oldukları, diledikleri topraklara iskân edebilecekleri yazılıdır. Bunun üzerine Şeyhbizini Aşireti, Palu ‟ya yerleşir ve 1800‟lerin başına kadar orada yaşarlar. III. Selim döneminde, Doğu ve Güneydoğu Anadolu’daki birçok aşiret ulusçuluk hareketlerinin güçlenmesiyle beraber, Osmanlı’ya karşı ayaklanmaya başlar. Bu ayaklanmalara katılmayıp, Osmanlıya bağlılık bildiren ve aralarında şeyhbizeyniler‟in çoğunlukta olduğu bazı aşiretler, Osmanlı yönetimince, rahat etmeleri için Haymana’ya göç ettirilirler. Bu aşiretlerin çoğunluğu, Ermeni ve Rumlardan kalma mekânlara yerleştirilir.

1.4 Cizre Sancağı Bohtan/Botan Şerefname Cezire’nin Cezire, Gurgil (Cudi Dağı civarında) ve Fınık olmak üzere üç nahiyeden oluştuğunu söyler ve her birindeki aşiretleri aşağıdaki gibi sayar: Cezire Nahiyesi Aşiretleri Bereket: Aynı adı taşıyan kaledeydi. Eruh: Eruh’ta idi. Piruz: Castulan, Bızm ve Kırafan adlarında üç kabilesi vardı. Garısi, Badan Kalesi’ndeydi. Minorsky, EI’ın Kürtler Maddesi’nde bu aşiretin adını Karsi olarak yazar. Tınzi (Tınze, Tanze, Kalhuk) yöresi ve Kiver (Kamiz, Kewar) Kalesi de Garısi ve Kırsi kabilelerinin egemenliği/yönetimi altındaydı. Cılki: Heysem yöresindeydi. Bu yörede Ermeniler ve Hristiyanlar da vardı. Minorsky, Heysem adını Haitam (Hethum) şeklinde yazar. Sildi Şah Kalesi’nde idi ve burada Ermeniler ve Hristiyanlar da mevcuttu. Bıraspi: Bohtan aşiretlerinin en güçlüsü. Ermişat Kalesi (Minorsky ’de Aramşat) bu aşiretin yönetimi altındaydı. Tuhayri, Safan, Beni Ubade, Dınbıli: Derde yöresindeydi. Buraya Cizre’den gelmişlerdir. Nuki: Derde’de. Mahmudi: Derde’de. Şeyhbizini: Derde’de. Buraya Cizre’den gelmişlerdir.

1.5 Beyazid Sancağı Serhad bölgesinde göçebe, yarı-göçebe ve yerleşik olan çok sayıda aşiret bulunmaktaydı. Sykes 1908’de kaleme aldığı çalışmasında Haydaran aşiretinin Urmiye ve Muş arası bölgede en geniş yayılma sahasına sahip aşiret olduğunu ifade etmektedir. Bayezid Sancağında daha önceki dönemlerde olduğu gibi 1849 tarihinde sınır sorunları yaşanmıştır. Zilan aşireti mensupları Diyarbekir tarafından Erzurum, Kars eyaletlerine gelip ikamet etmiş, bir müddet sonra sayılarının artması sonucu yaylak ve kışlakların yetersizliğinden dolayı bazıları Revan tarafına geçmiştir. Rusya, Revan’ı ele geçirdikten sonra Zilan aşiretinin büyük ağalarından Hüseyin Ağa Bayezid Sancağına gelmiş ve burada belli bir müddet kaldıktan sonra Ruslar tarafından Hoy tarafına sürgün edilmişlerdir. Hurşit Paşa, Zilan Aşireti’nin; Rediki, Eyleyanlu, Aliyanlı, Dilhıranlı, Kürdikânlı, Kelturanlu (Gelturanlu) Şeyhbizini, Cemaldinlu, Bizkanlu, Süveydanlu, Birakanlu, Kara Çorlu, Milliyan, Azizi, Çekemanlu, Matanlu, Salanlu, Karahacılar ayrıca Hazekanlu taifelerinden oluştuğunu ve 1.500 hane civarında olduğunu belirtmektedir. 19. yüzyılın ilk yarısında sözü edilen aşiretlerin bir kısmı Bayezid taraflarına gelmiştir.

2.Aşiretin Yerleşim Alanları Aşiretin Tarih İçinde Gelişimi Şeyhbizini aşiretinin Türkiye’deki yerleşim alanları:

2.1 Ambar Köyü Hilvan Şanlıurfa Ambar ölü yerleşim - Hilvan (Ovacık bucağı) – Şanlıurfa 1928 Anbarlı Amarlo(Ömerli 1986 tarihinde baraj yapımında sular altında kaldı. Kürt-Sünni yerleşimi Yukarıekece mezra - Hilvan – Şanlıurfa 1928 Xarabsor Kürtçe "Kızılören Burada yaşayan şeyhbiziniler konargöçer hayatı yaşadıkları için nüfus kayıtlarına rastlanmadı. Kürt-Sünni yerleşimi

2.2 Cizre ve Silopi İlçeleri Şırnak 1860 Tarihinde bölgede bulun (Buhtan Konfederasyonu’nda bulunan aşiretler Zirki, Milli, Süweydi, Pazüki, Rojki, Beyiki, Karageçi, Şibaki, Yezidi, Masiki, Istorki, Bebbewi, Şirevi, Mehmedi, Raşeni, Zaxuri, Gawani, Mihelmi, Şeyh bizini şeklinde sayılmıştır. Derdin kalesi Tanza’ya bağlı yerlerden biri olup. Buranın halkı olan Ermenilerde Arapça konuşmaktaydı. Bu bölgede yaşayan Kürt aşiretleri Dunbuli, Noki, Mahmudi, Şeyhbizini, Masiki, vb. aşiretlerdir. XX yüzyılın başlarına geldiğimizde ise bu aşiretler göçebe ve yerleşik olmak üzere iki gruptan oluşmaktadır. Cizre ve Silopi’de Tayan aşiretinin kolu olan Balyan aşiretinin 4000 nüfusu vardır. Şeyhbizini aşireti ise 50 hane yaşamaktadır.

2.3 Haymana Ankara Şeyhbizini.org sitesinin görüş formunda Remzi Özkan arkadaşımızın mesajı Öncelikle böyle site açtığınız ve Şeyh bizini aşireti hakkında insanları bilgilendirdiğiniz için çok teşekkür ederim.(Şeyh bizini aşiretinin Türkiye’deki yerleşim alanları) tablosunu inceledim fakat 5000 den fazla nüfusa sahip olan köyümüzü Yurtbeyli yazmamışsınız.

Yurtbeyli mahalle - Haymana (Yenice bucağı) – Ankara 1928: Köseabdallı Kürt-Sünni yerleşimi 2013 nüfus sayımlarında 1279 kişi 2021 nüfus sayımlarında ise 647 kişidir geri kalan nüfus gurbet çalışmaktadır.

Durutlar mahalle - Haymana – Ankara 1928: Durutlar [ Türkçe "Turgutlar" ] Kürt-Sünni (Şêxbizin) yerleşimi. Nüfusu 102 dir

Yergömü mahalle - Haymana (Yenice bucağı) – Ankara 1926: Yergöm | Nallıtaş Kürt-Sünni (Şêxbizin) yerleşimi 2021 yılı nüfusu 206 kişidir.

Kutluhan mahalle - Haymana (Yenice bucağı) – Ankara 1997: Qulicamî 1928: Kutluhan Kürt-Sünni (Şêxbizin) yerleşimi 2021 yılı nüfusu 234 kişidir. Kutluhan köyüne 4 km uzaklığında bir tarihi eser cami vardır. Bu caminin üstü yıkılmıştır. yan tarafında türbe vardır. Bu türbede birçok altın çıkartılmıştır. Ama çıkartanların bu türbeleri rahatsız edenlerin sonu acıyla sonlanmıştır. Bu camiye 100 senedir her yıl 6 Mayıs ta Haymana, Ankara ve Türkiye İllerinden Birçok kişi camiyle türbeleri ziyaret etmeye gelmektedir. Kutluhan köyünün ilk önceki ismi Kutlu cami olduğu ve bu ismi bu tarihi eser camiden alındığı ve köyün ismi sonradan değiştirilmiştir.

2.4 Bayburt İli 1484: Payburd 1075: Papert, Baiberdôn, Paypert, Bayberd Xorenli Movses Tarih’inde Paypert, Prokopios’ta Baiberdon, Kedrenos’ta Paiperte adıyla anılır. Bay/Pay adının kökeni ve anlamı çözülememiştir. Pert kale demektir. Xorenli’ye göre kale Bagratuni hanedanının kurucusu Smpad tarafından inşa edildiği için daha önce Smpadapert adıyla anılırdı. 1835 yılı erkek nüfus sayımında 1.098 Müslüman Türk, 296 Gayrimüslim (Ermeni ve Rum) Kürt-Sünni bulunmaktaydı. Tahmini kasaba nüfusu ise 2.500-2.800 arasıdır.

Güder köy - Bayburt Merkez - Bayburt 1928: Güder Kürt-Sünni (Şêxbizin) yerleşimi 1530 yılı Osmanlı tahririnde, günümüzdeki Güder adıyla Bayburd kazasına bağlı bir köy olarak görülmektedir. 1591 yılı tahririnde sadece erkek nüfus kaydedilmiş olup bu kayda göre yerleşimde tamamı Müslüman olmak üzere 10 nefer (erkek) yaşamaktadır.1642 yılı avarız defterine göre yerleşimde sadece 1 Müslüman hane bulunmaktadır 1835 yılında erkek nüfusun tespitinin yapıldığı nüfus yoklama defterine göre köyde, tamamı Müslüman 5 hanede 14 erkek yaşamaktadır. Söz konusu kayıtta köyde bir zaviyenin bulunduğu belirtilmektedir. Türkiye Cumhuriyetinin kuruluşuyla da Bayburt'un köyü olma statüsünü sürdürmektedir. 2021 Yılı Nüfusu 30 kişidir

Kopuz köy - Bayburt Merkez - Bayburt 1928: Kopuz 1902: Xups/Xubs [ Ermenice ] 20. yy başında Ermeni yerleşimi. Şimdi Kürt-Sünni (Şêxbizin) yerleşimi Eski bir Ermeni yerleşimidir. Rivayete göre Deli adlı bir zorba tarafından yakılan eski köy yerine 1700 yılı dolayında bu mevkide yeniden inşa edilmiştir. Halaskâr İsa’ya adanmış olan kilisesi 1851’de Gedik paşalı Kalust Babikyan adlı hayırsever tarafından vakfedilmişti. Köy adının Türkçe bir saz adı olan Kopuz’la alakası yoktur. 1642 yılında 20 Gayrimüslim (Ermeni) hane ve 3 Müslüman (Türk) hane bulunuyordu. Ermenilerden boşalan köye Haymana'lı Şeyhbizini Kürtleri yerleşti. Bugün köyün büyük çoğunluğu Kürtlerden oluşuyor. Eski kayıtlarda Kopuz/Kupuz diye geçiyor.2021 yılı nüfus 98 kişidir. Bayburt’ta Yenidoğan, Atıfbey, Keçiören Şeyhbiziniler daha fazla nüfusa sahiplerdir. Daha önceki yazımızda Kürt Cemali’yi Haymanalı olarak tanıtmıştık ama Bayburt’lıdır Yenidoğan mahallesinde doğup büyümüştür

2.5 Çorum İli Çiçekli köy - Sungurlu - Çorum 1863: Çiçekli 03.04.1863 Sungurlu'nun Çiçekli karyesinde meskûn Şencezanlı (Şeyh bezenli/Şeyhbizini) aşiretinden maktul Hasan'ın katili İsmail... deyar heyran 1831 Nüfus Tahrir kayıtlarına göre; Çiçekli nüfus 51, Anamaslı aşiretinden 2021 yılı nüfus sayımı 211 kişidir

Gemet köy - Çorum Merkez – Çorum 1925: Gemet Kürt-Sünni (Şêxbizin) yerleşimi 2021 yılı nüfus sayımı 65 Kişidir.

Karaköy köy - Osmancık – Çorum 1925: Karaköy Kürt-Sünni (Şêxbizin) yerleşimi 2021 yılı nüfus sayımı 57 kişidir

2.6 NARMAN İLÇESİ ERZURUM İLİ

1914: Namravan | 1200 İdi 1004: Namravan (başka yer) [ Ermenice "Namur (?) kalesi" ] Y17: İdeesa Bölgeye adını veren Namravan/Narman kalesi şimdiki Oltu Ünlükaya köyündedir. O yerin 1878’de Ruslarca işgalinden sonra, sınırın hemen iç tarafında kalan İd kasabası yeniden düzenlenen Namravan ilçesinin merkezi oldu. Gürcü ve Ermeni kaynaklarında İdi adiyle geçen bu yer, muhtemelen Strabon’un 1. yy ’da andığı İdeesa köyüdür. Narman ilçesinin %60 üzerini oluşturan nüfus Ahıskalıdır. Geri kalan nüfusun çoğunluğu Türkmen iken bir kaç köy Şeyhbizini Kürdü ve Hemşinli de bulunmaktadır. Bir köy Karapapak vardır.3 köy ise Celali Aşiretine bağlı Kürtlerdir, Erzurum'un yerli Kürtleridir.

2.7 SİNOP İLİ

Bayamca köy - Boyabat – Sinop 1925: Bayamca Kürt-Sünni (Şêxbizin) yerleşimi

Binerli köy - Boyabat - Sinop1925: Bigerli Kürt-Sünni (Şêxbizin) yerleşimi

Olukbaşı köy - Durağan – Sinop 1925: Olukbaşı Kürt-Sünni (Şêxbizin) yerleşimi Köy halkı Haymana/Dereköy’den yerleşmiştir. Sinop’ta Kürtlerin yaşadığı 23 köyün en kalabalık olanıdır.

2.8 SİVEREK İLÇESİ ŞANLIURFA İLİ

Kalınağaç mahalle - Siverek (Bucak bucağı) – Şanlıurfa Daroxin 1928: Darağun Kürt-Sünni (Şêxbizin) yerleşimi Siverek ilçesinde Şeyhbızınların bulunduğu tek yerleşimdir.

2.9 TURHAL İLÇESİ TOKAT İLİ

Ben Tokat Kuşoturağı köyünden İstanbul’da yaşayan Şeyhbizini aşiretindenim nerden geldik tarih hakkında bilgim az dedem Ankara Haymana der. Kuşoturağı köy - Turhal – Tokat 1928: Kuşoturağı Kürt-Sünni (Şêxbizin) yerleşimi Aslen Adıyaman ve Haymana'dan göçen Kürtlerle meskûndur.

2.10 ERÇİŞİLÇESİ VAN İLİ

Faruk İşyapan26.08.2019 Öncelikle selam aleyküm güzel ailem ben Van Erciş ilçesinde yaşayan yaklaşık 2 bine yakın Şıhbızınlı aşireti mensubuyum biz Çingen diye tanıtan profesör bizi herhâlde kendi ailesiyle karıştırmış çünkü bizim allemiz çok şükür belli em kurdun eşirime Şıhbızınlıye Hepiniz Allah a emanet olun hayat her zaman gönlünüzce devam etmesi dileğiyle Erciş ten selamlar

3. IRAK

Irak'ta hâlâ çok sayıda güçlü Kürt aşiret var. Muhammed Emin Zaki'ye göre 1931'de Irak'taki en önemli Kürt aşiretleri şunlardı. Baban, Gûran, Kalhur, Schuwan, Milli, Zilan Şex Bizini Coğrafi bölgeye (kent merkezi) göre listelenirler.

3.1 Ḵāneqin: Bājalān, Zenda, Leylāni, Kākaʾi, (Şayḵ-bazini, Şeyhbizini) Bibāni, Dāwuda, Kāḵevār, Pālāni, Kāḡānlu.

3.2 Kürdistan Bölgesi Erbil Valiliği'ndeki Şêxbizin aşiretinin yaşadığı köyler

Bengan, Berdespi, Binci ,Cedide ,darmanava, jêr, darmanava jor, Kanîya, Süleyman, Kaşika minare, Xorxor

3.3 Kürdistan dışındaki yerleşim yerleri:

Avusturya , Danimarka , Almanya ve Fransa'da Şêxbizin topluluğu var

Kaynakça

1 (Birnebun, 2002, s. 72) (Perrot, 2000). Lindbergh ve Svanberg

16 Haziran 2004 (Pierre Oberling) İlk Yayınlanma: 20 Temmuz 2004 Son Güncelleme: 20 Temmuz 2004

https://en.wikipedia.org/wiki/%C5%9E%C3%AAxbizin_(tribe)#CITEREFDr._Mika%C3%AEl%C3%AE2020

https://en.wikipedia.org/wiki/Kurdish_tribe

https://www.google.com/searchq=sykes,+%E2%80%9Cthe+kurdish+tribes+of+the+ottoman+empire+t%C3%BCrk%C3%A7e&safe=active&ei=6FBqY5SPC4CMxc8PurmUyAo&start=20&sa=N&ved=2ahUKEwiUo6uI0J77AhUARvEDHbocBak4ChDy0wN6BAgGEAc&biw=1600&bih=757&dpr=1